Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ve dışında bulunan Türk soylu toplulukların siyasî, sosyal, demografik, politik, ekonomik ve kültürel durumlarını araştırmak, bu sahalarda çalışacak uzman elemanlar yetiştirmek, bu alanda sempozyum, konferans ve seminerler düzenlemek Türk kültürü, tarihi, dil ve edebiyatı ve sanatı üzerine lisansüstü eğitim-öğretim vermek, yüksek lisans ve doktora yaptırmak, araştırmacı kadrosunu geliştirmek ve öğretim elemanı yetiştirmek amacıyla, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu’nun 15 Ekim 1985 tarihli toplantısında ilk defa “Türklük Araştırma Birimi” adıyla kurulmuştur. Birim, Marmara Üniversitesi Senatosu’nun 13 Mayıs 1986 tarihli toplantısında “Türklük Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi” adıyla bir araştırma ve uygulama merkezi haline getirilmiştir. Yüksek Öğretim Kurumu, 21 Kasım 1986 tarihinde Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi bünyesinde kurulan merkezin adını, “Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi” olarak değiştirmiş ve bu husustaki Yönetmelik, 10 Ekim 1987 tarih ve 19600 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Merkez, 24 Ocak 1991 tarihinde 20765 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan 3699 no’lu kanun ile Bakanlar Kurulu kararınca“Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü” haline dönüştürülmüştür.

Enstitü’nün yürüttüğü başlıca bilimsel faaliyetler arasında: Türk Dünyası’ndaki siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmeleri incelemek amacıyla 18-20 Ekim 1986 tarihleri arasında gerçekleştirilen “Dünyada Türklük Araştırmaları ve Türkiye Sempozyumu”, 21-25 Ağustos 1989 tarihleri arasında yaklaşık 140 yerli ve yabancı bilim insanının katılımıyla toplanan “V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi”, 18-20 Kasım 1991 tarihleri arasında eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği bünyesinde bulunan 14 değişik Türk bölgesinden 30’u aşkın uzmanın katılımıyla gerçekleşen ve dünya Türkleri için ortak Latin harflerinin kullanılması meselesini ilk kez gündeme taşıyan “Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu”, 2 Mayıs 1991 tarihinde düzenlenen “Yunus Emre Sempozyumu”, 17 Aralık 2003 tarihinde gerçekleştirilen “Stalinizm ve Türk Dünyası Sempozyumu” ve 17-18 Ekim 2007 tarihleri arasında düzenlenen “Dünden Bugüne İpekyolu: Beklentiler ve Gerçekler Sempozyumu” sayılabilir.